Bilmeniz Gerekenler
Diz eklemi, vücudumuzun en önemli ve karmaşık eklemlerinden biridir. Bu eklemi stabilize eden dört ana bağdan biri de Arka Çapraz Bağ (AÇB)’dır (Posterior Cruciate Ligament – PCL). AÇB, dizin merkezinde yer alır ve kaval kemiğinin (tibia) geriye doğru kaymasını engelleyerek dizin stabilitesinde kritik bir rol oynar. Ön Çapraz Bağ (ÖÇB) yaralanmalarına göre daha az görülse de, AÇB yaralanmaları dizde ciddi işlev kaybına yol açabilir.
AÇB Yaralanmaları Neden Olur?
AÇB yaralanmaları genellikle dizin üzerine doğrudan ve şiddetli bir darbe sonucu meydana gelir. En sık görülen nedenler şunlardır:
* Dashboard Yaralanması: Trafik kazalarında dizin bükülü haldeyken ön panele çarpması. Bu, AÇB yaralanmalarının en yaygın nedenidir.
* Diz Üzerine Düşme: Özellikle sporcularda, dizin bükülü pozisyonda yere düşmesi (örneğin futbol veya ragbi).
* Aşırı Gerilme: Diz ekleminin aşırı bükülmesi (hiperekstansiyon) veya aşırı bükülerek dönmesi (hiperfleksiyon ve rotasyon).
* Spor Yaralanmaları: Temas sporlarında (futbol, basketbol, güreş) yüksek enerjili çarpışmalar.
Belirtileri Nelerdir?
AÇB yaralanmasının şiddeti, belirtilerin yoğunluğunu etkiler. Yaygın belirtiler şunlardır:
* Ani Ağrı: Yaralanma anında ve sonrasında dizin arkasında hissedilen ağrı.
* Şişlik: Dizde hızla gelişen şişlik (genellikle ilk birkaç saat içinde).
* Morarma: Yaralanma bölgesinde kanama nedeniyle morarma.
* Dizde Boşluk veya İstikrarsızlık Hissi: Özellikle diz bükülü iken veya yürürken dizin “boşa düşmesi” veya geriye doğru kayması hissi.
* Hareket Kısıtlılığı: Dizi tam olarak bükme veya düzeltmede zorlanma.
* Yürüme Güçlüğü: Ağrı ve instabilite nedeniyle topallama.
Tanı Nasıl Konulur?
AÇB yaralanmalarının tanısı, detaylı bir fizik muayene, hastanın yaralanma hikayesi ve görüntüleme yöntemleriyle konulur:
* Fizik Muayene: Doktorunuz dizinizi muayene ederek AÇB’nin bütünlüğünü ve dizdeki instabiliteyi değerlendirmek için özel testler yapar (örneğin, “posterior çekmece testi”).
* Röntgen: Dizdeki kemik kırıklarını veya çıkıkları dışlamak için çekilir.
* Manyetik Rezonans (MR) Görüntüleme: Bağların, menisküslerin ve diğer yumuşak dokuların durumunu en detaylı gösteren yöntemdir. AÇB yırtığının derecesini ve eşlik eden diğer yaralanmaları (menisküs yırtığı, kıkırdak hasarı, diğer bağ yaralanmaları) değerlendirmek için altın standarttır.
* Stres Röntgenleri: Bazı durumlarda, yaralı bağın ne kadar gevşek olduğunu göstermek için dizin farklı pozisyonlarda zorlanarak çekilen röntgenler kullanılabilir.
Tedavi Seçenekleri
AÇB yaralanmalarının tedavisi, yaralanmanın derecesine (kısmi veya tam yırtık), dizdeki instabilitenin seviyesine, hastanın yaşına, aktivite düzeyine ve eşlik eden diğer yaralanmaların olup olmadığına bağlıdır. AÇB yaralanmaları, ÖÇB yaralanmalarına göre genellikle daha iyi iyileşme potansiyeline sahip olabilir, bu nedenle konservatif tedaviye daha sık başvurulur.
1. Cerrahi Olmayan Tedaviler (Konservatif Tedavi)
Grade I (hafif gerilme) ve Grade II (kısmi yırtık) AÇB yaralanmaları ile izole (tek başına) Grade III (tam yırtık) AÇB yaralanmalarında, özellikle dizde belirgin bir instabilite yoksa, cerrahi dışı tedavi seçenekleri ilk basamakta düşünülebilir.
* İstirahat ve Buz Uygulaması: İlk aşamada ağrı ve şişliği azaltmak için kullanılır.
* Dizlik Kullanımı: Dizdeki instabiliteyi kontrol altına almak ve iyileşme sürecinde dizi korumak için özel PCL destekli dizlikler kullanılabilir. Bu dizlikler, kaval kemiğinin geriye kaymasını engelleyerek bağın iyileşmesine yardımcı olur.
* Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon: Bu, konservatif tedavinin temelidir. Diz çevresi kasları (özellikle quadriceps kası), dizin ön kısmına doğru çekme kuvveti uygulayarak AÇB’nin yükünü azaltır ve dizin stabilitesini artırır. Fizik tedavi programı şunları içerir:
* Ağrı ve Şişlik Yönetimi:
* Hareket Açıklığı Egzersizleri:
* Kas Güçlendirme Egzersizleri: Özellikle quadriceps kaslarını güçlendirmeye odaklanılır.
* Denge ve Koordinasyon Egzersizleri:
* Fonksiyonel Egzersizler: Günlük aktivitelere ve spora dönüş için hazırlık.
Güncel Literatürden Referans:
* Shelbourne ve ark. (2018) tarafından yapılan bir çalışmada, izole AÇB yırtığı olan birçok hastanın konservatif tedavi ile başarılı sonuçlar elde ettiği ve fonksiyonel olarak tatmin edici bir seviyeye ulaştığı belirtilmiştir. Özellikle güçlü quadriceps kaslarının geliştirilmesinin AÇB fonksiyonunu telafi etmede önemli olduğu vurgulanmıştır. (Referans: Shelbourne, K. D., et al. “Nonoperative treatment of isolated posterior cruciate ligament injuries: a 20-year follow-up.” American Journal of Sports Medicine 46.13 (2018): 3283-3289.)
2. Cerrahi Tedavi (AÇB Rekonstrüksiyonu)
Cerrahi tedavi, genellikle aşağıdaki durumlarda düşünülür:
* Çoklu Bağ Yaralanmaları: AÇB yırtığına eşlik eden diğer bağ yaralanmaları (ÖÇB, yan bağlar) veya menisküs yırtıkları.
* Yüksek Dereceli (Grade III) AÇB Yaralanmaları: Özellikle dizde belirgin ve sürekli instabilite varsa.
* Konservatif Tedaviye Yanıtsızlık: Fizik tedaviye rağmen semptomların devam etmesi ve hastanın aktif bir yaşam tarzı beklentisi olması.
* Kronik AÇB Yaralanmaları: Yıllar önce meydana gelmiş, tedavi edilmemiş ve dizde instabiliteye neden olan eski AÇB yırtıkları.
AÇB rekonstrüksiyonu, genellikle artroskopik (kapalı) yöntemle yapılır. Hasar görmüş AÇB yerine, hastanın kendi vücudundan alınan bir tendon grefti (otogreft) veya kadavradan alınan bir greft (allogreft) kullanılır. Greft, kemik tünellerinden geçirilerek vidalar veya diğer sabitleme cihazları ile yerine sabitlenir.
Güncel Literatürden Referanslar:
* Noyes ve Barber-Westin (2018), AÇB rekonstrüksiyonunda kullanılan greft seçeneklerini karşılaştırmış ve kuadriseps tendonu ile hamstring tendonu greftlerinin uzun dönem sonuçlarını değerlendirmiştir. Her iki greft tipinin de iyi klinik sonuçlar verdiğini ancak greft seçimin hasta özelliklerine göre yapılması gerektiğini belirtmişlerdir. (Referans: Noyes, F. R., & Barber-Westin, S. (2018). “Reconstruction of the posterior cruciate ligament with a Quadriceps Tendon-Bone Autograft and a Hamstring Tendon-Bone Autograft: A 10-year follow-up of a prospective cohort.” The American Journal of Sports Medicine, 46(13), 3159-3168.)
* LaPrade ve ark. (2020), kompleks çoklu bağ yaralanmalarında AÇB rekonstrüksiyonunun teknik detaylarını ve uzun dönem stabilitesini ele almış, dizin genel mekanik aksının restore edilmesinin önemini vurgulamıştır. (Referans: LaPrade, R. F., et al. “Surgical treatment of complex knee ligament injuries: an evidence-based approach.” Sports Medicine and Arthroscopy Review, 28(3), 107-115. 2020.)
Cerrahi Sonrası Rehabilitasyon
AÇB rekonstrüksiyonu sonrası rehabilitasyon süreci, cerrahinin başarısı için hayati öneme sahiptir. Bu süreç genellikle uzun ve yoğun olup, dikkatli bir şekilde planlanmalıdır:
* Dizlik Kullanımı: Ameliyat sonrası belirli bir süre (genellikle 4-8 hafta veya daha uzun) özel bir dizlik kullanılır. Bu dizlik, kaval kemiğinin geriye doğru kaymasını engelleyerek greftin iyileşmesini korur.
* Ağırlık Verme: Doktorunuzun talimatlarına göre dizinize ne zaman ve ne kadar ağırlık vereceğinizi öğrenmelisiniz.
* Fizik Tedavi: Hareket açıklığını geri kazanma, kasları güçlendirme ve dengeyi geliştirme odaklı egzersizler yapılır. Özellikle quadriceps kaslarını güçlendirmeye yönelik egzersizler, AÇB’nin korunması açısından kritik öneme sahiptir.
* Spora Dönüş: Tam spora dönüş genellikle 9-12 ay veya daha uzun sürebilir ve özel fonksiyonel testlerden geçmeyi gerektirir.
Önemli Not
Dizde AÇB yaralanması geçirdiyseniz, en kısa sürede bir ortopedi ve travmatoloji uzmanına başvurmanız önemlidir. Doktorunuz, durumunuzun ciddiyetini değerlendirecek ve sizin için en uygun tedavi planını belirleyecektir. Tedavi sürecinde doktorunuzun ve fizyoterapistinizin önerilerine titizlikle uymak, başarılı bir iyileşme ve dizinizin fonksiyonlarını tam olarak geri kazanmanız için kritik öneme sahiptir. Unutmayın, her hastanın iyileşme süreci farklılık gösterebilir