Bilmeniz Gerekenler
Diz eklemi, vücudumuzun en karmaşık ve en çok yük taşıyan eklemlerinden biridir. Yürüme, koşma ve spor yapma gibi birçok aktiviteyi mümkün kılar. Diz eklemini bir arada tutan ve stabilitesini sağlayan temel yapılar bağlardır. Dizde dört ana bağ bulunur:
* Ön Çapraz Bağ (ÖÇB – Anterior Cruciate Ligament – ACL): Diz kapağının arkasında yer alır ve dizin öne kaymasını engeller.
* Arka Çapraz Bağ (AÇB – Posterior Cruciate Ligament – PCL): ÖÇB’nin arkasında yer alır ve dizin geriye kaymasını önler.
* İç Yan Bağ (İYB – Medial Collateral Ligament – MCL): Diz ekleminin iç tarafında bulunur ve dizin içe doğru bükülmesini sınırlar.
* Dış Yan Bağ (DYB – Lateral Collateral Ligament – LCL): Diz ekleminin dış tarafında bulunur ve dizin dışa doğru bükülmesini sınırlar.
Çoklu bağ yaralanması, adından da anlaşılacağı gibi, dizdeki bu dört ana bağdan ikisi veya daha fazlasının aynı anda hasar görmesi durumudur. Bu tür yaralanmalar genellikle yüksek enerjili travmalar (örneğin trafik kazaları, kayak kazaları, düşmeler veya spor yaralanmaları) sonucunda meydana gelir ve dizde ciddi instabiliteye yol açabilir.
Çoklu Bağ Yaralanmalarının Nedenleri ve Belirtileri
Çoklu bağ yaralanmaları genellikle diz üzerine doğrudan bir darbe, bükülme veya aşırı gerilme sonucunda oluşur.

En sık görülen nedenler şunlardır:
* Trafik Kazaları: Özellikle bükülmüş bir diz üzerine yapılan darbe (örneğin dashboard yaralanması).
* Spor Yaralanmaları: Futbol, basketbol gibi temas sporlarında dizin kontrolsüz bir şekilde dönmesi veya bükülmesi.
* Yüksekten Düşmeler: Diz üzerine doğrudan iniş.
Belirtiler genellikle şiddetli ve ani başlar:
* Şiddetli Ağrı: Yaralanma anında ve sonrasında yoğun diz ağrısı.
* Şişlik: Hızlıca gelişen ve bazen tüm dizi kaplayan şişlik.
* Morarma: Yaralanan bölgede kan birikmesi nedeniyle morarma.
* Dizde Boşluk veya İstikrarsızlık Hissi: Özellikle ayakta durmaya veya yürümeye çalışırken dizin “boşa düşmesi” veya kayma hissi.
* Hareket Kısıtlılığı: Dizi bükme veya düzeltme yeteneğinde belirgin azalma.
* Kilitlenme: Diz içinde bir şeyin takılı kalması hissi.
Tanı Nasıl Konulur?
Çoklu bağ yaralanmalarının tanısı, detaylı bir fizik muayene, hastanın yaralanma hikayesi ve görüntüleme yöntemleriyle konulur.
* Fizik Muayene: Doktorunuz dizinizi dikkatlice muayene ederek hangi bağların hasar gördüğünü anlamak için çeşitli testler yapar.
* Röntgen: Dizdeki kemik kırıklarını veya çıkıkları dışlamak için çekilir.
* Manyetik Rezonans (MR) Görüntüleme: Bağların, menisküslerin ve diğer yumuşak dokuların durumunu en detaylı gösteren yöntemdir ve çoklu bağ yaralanmalarının tanısında altın standarttır.
* Stres Röntgenleri: Bazı durumlarda, yaralı bağların ne kadar gevşek olduğunu göstermek için dizin farklı pozisyonlarda zorlanarak çekilen röntgenler kullanılabilir.
Tedavi Seçenekleri
Çoklu bağ yaralanmalarının tedavisi, yaralanmanın şiddetine, hangi bağların etkilendiğine, hastanın yaşına, aktivite seviyesine ve genel sağlık durumuna göre değişir. Genellikle bu tür ciddi yaralanmalar cerrahi tedavi gerektirir.
1. Cerrahi Olmayan Tedaviler (Sınırlı Durumlarda)
Çoklu bağ yaralanmalarında cerrahi dışı tedavi oldukça nadirdir ve genellikle sadece çok hafif yaralanmalarda veya cerrahi riski yüksek olan hastalarda düşünülür.
* İstirahat ve Buz Uygulaması: İlk aşamada ağrı ve şişliği azaltmak için kullanılır.
* Dizlik Kullanımı: Dizdeki instabiliteyi kontrol altına almak ve iyileşme sürecinde dizi korumak için özel dizlikler kullanılabilir.
* Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon: Kas gücünü korumak, hareket açıklığını artırmak ve dizin fonksiyonunu geri kazandırmak için önemlidir.
2. Cerrahi Tedavi (En Sık Tercih Edilen)
Çoklu bağ yaralanmalarında stabil bir diz elde etmek ve uzun dönemde osteoartrit (kireçlenme) riskini azaltmak için genellikle cerrahi müdahale gereklidir. Cerrahinin zamanlaması da önemlidir; bazı durumlarda şişlik ve ağrının azalması için birkaç hafta beklenebilir.
Güncel literatüre göre, çoklu bağ yaralanmalarında kullanılan cerrahi teknikler şunlardır:
* Bağ Rekonstrüksiyonu (Yeniden Yapım): Hasar görmüş bağlar, genellikle hastanın kendi vücudundan alınan tendon greftleri (otogreft) veya kadavradan alınan greftler (allogreft) kullanılarak yeniden oluşturulur.
* ÖÇB ve AÇB Rekonstrüksiyonu: Bu bağların onarımı genellikle artroskopik (kapalı) yöntemle yapılır. Greftler, kemik tünellerinden geçirilerek vidalar veya diğer sabitleme cihazları ile yerine sabitlenir. (Referans: Noyes, Frank R., and Sue Barber-Westin. “Reconstruction of the posterior cruciate ligament with a Quadriceps Tendon-Bone Autograft and a Hamstring Tendon-Bone Autograft: A 10-year follow-up of a prospective cohort.” The American Journal of Sports Medicine 46.13 (2018): 3159-3168.)
* İYB ve DYB Onarımı/Rekonstrüksiyonu: MCL yaralanmaları bazen cerrahi dışı yöntemlerle iyileşebilirken, tam yırtıklarda veya çoklu bağ yaralanmalarının bir parçası olarak genellikle onarım veya rekonstrüksiyon gereklidir. LCL yırtıkları ise genellikle cerrahi rekonstrüksiyon gerektirir. (Referans: LaPrade, Robert F., et al. “Superiority of fibular collateral ligament reconstruction with a hamstring autograft to a Krackow stitch repair technique for acute high-grade posterolateral corner injuries.” The American Journal of Sports Medicine 40.10 (2012): 2320-2326.)
* Tek Aşamalı veya İki Aşamalı Cerrahiler: Bazı durumlarda, tüm yaralanmış bağlar tek bir cerrahide rekonstrükte edilirken, diğer durumlarda iyileşmeyi beklemek veya karmaşıklığı azaltmak için iki ayrı cerrahi aşama planlanabilir.
Cerrahi Sonrası Rehabilitasyon
Cerrahi sonrası rehabilitasyon, çoklu bağ yaralanmalarının tedavisinin kritik bir parçasıdır ve cerrahinin başarısını doğrudan etkiler. Bu süreç genellikle uzun ve yoğun olup, aşağıdaki aşamaları içerir:
* Dizliğin Kullanımı: Cerrahiden sonra belirli bir süre (genellikle 6-8 hafta) koruyucu bir dizlik kullanılır.
* Ağrı ve Şişlik Yönetimi: İlk aşamada ağrı kesiciler ve buz uygulaması kullanılır.
* Hareket Açıklığı Egzersizleri: Kontrollü bir şekilde dizin hareket açıklığını artırmaya yönelik egzersizler yapılır.
* Kas Güçlendirme Egzersizleri: Diz çevresindeki kasları (quadriceps, hamstring) güçlendirmek, dizin stabilitesini artırmak için önemlidir.
* Denge ve Koordinasyon Egzersizleri: Özellikle spora dönüş öncesi denge ve propriyosepsiyon (vücudun uzaydaki konumunu algılama) geliştirme önemlidir.
* Spora Dönüş: Tam spora dönüş genellikle 9-12 ay veya daha uzun sürebilir ve özel fonksiyonel testlerden geçmeyi gerektirir. (Referans: Paterno, Mark V., et al. “ACL reconstruction and return to sport: a rehabilitation progression for the knee.” Clinics in Sports Medicine 34.3 (2015): 587-601.)
Önemli Not
Dizde çoklu bağ yaralanmaları, ciddi sonuçları olabilen karmaşık yaralanmalardır. Bu nedenle, yaralanma sonrası hızlı bir şekilde uzman bir ortopedi ve travmatoloji uzmanına başvurmak hayati önem taşır. Uzman doktorunuz, detaylı bir değerlendirme yaparak size en uygun tedavi planını belirleyecek ve iyileşme sürecinizde size rehberlik edecektir.
Unutmayın, erken tanı ve uygun tedavi, dizinizin işlevini ve yaşam kalitenizi geri kazanmanızda kilit rol oynar