Bilmeniz Gerekenler
Diz kapağınızın (patella) normal yerinden kayması durumuna patellofemoral çıkık denir. Genellikle dizin bükülü ve dönük olduğu ani hareketler veya direkt bir darbe sonucu meydana gelir. Bu durum oldukça ağrılı olabilir ve dizde şişlik, hareket kısıtlılığı gibi belirtilere yol açabilir. Patellofemoral çıkıklar her yaşta görülebilse de, özellikle genç ve aktif bireylerde daha sık rastlanır.
Patellofemoral Çıkıkların Nedenleri
Patellofemoral çıkıkların oluşmasında birçok faktör rol oynayabilir. Bu faktörler genellikle iki ana gruba ayrılır:
* Travmatik Nedenler: Dize gelen direkt bir darbe veya dizin ani, kontrolsüz dönme hareketi (spor aktiviteleri sırasında sıkça görülür) çıkığa neden olabilir.
* Anatomik ve Biyomekanik Eğilimler: Bazı kişilerde diz yapısından kaynaklanan yatkınlıklar bulunabilir. Bunlar şunları içerebilir:
* Troklear Displazi: Femurun (uyluk kemiği) diz kapağının oturduğu oluğun (troklea) yeterince derin olmaması veya düz olması. Bu, diz kapağının kolayca kaymasına neden olabilir. (Diederichs, S., et al., 2021)
* Patella Alta: Diz kapağının normalden daha yüksek konumlanması.
* Valgus Diz (X Bacak): Dizlerin içe doğru kavisli olması.
* Bağ Gevşekliği: Özellikle medial patellofemoral ligaman (MPFL) adı verilen bağın zayıf veya yırtık olması, diz kapağının dışa doğru kaymasını engelleyen ana yapılardan biridir. (Eder, C., et al., 2020)
* Kas Dengesizlikleri: Özellikle uyluk önündeki kaslar (kuadriseps) arasındaki dengesizlikler, diz kapağının hareketini etkileyebilir.
Belirtiler
Patellofemoral çıkık sonrası en sık görülen belirtiler şunlardır:
* Ani, şiddetli diz ağrısı
* Dizde belirgin şişlik ve morarma
* Dizde belirgin şekil bozukluğu (diz kapağının dışarıya doğru kayması)
* Dizi hareket ettirememe veya hareket ettirmekte zorlanma
* Dizde boşluk hissi veya güvensizlik
Teşhis
Doktorunuz fizik muayene ile diz kapağının pozisyonunu değerlendirecek ve hassasiyetini kontrol edecektir. Genellikle röntgen çekilerek diz kapağının konumu ve olası kemik kırıkları değerlendirilir. Bağ yaralanmalarını ve kıkırdak hasarını daha detaylı görmek için Manyetik Rezonans (MR) görüntülemesi istenebilir. (Kottmeier, S. A., & R. L. R. Johnson, 2023)
Tedavi Yöntemleri
Patellofemoral çıkıkların tedavisi, çıkığın şiddetine, tekrarlayıcı olup olmamasına ve eşlik eden başka yaralanmaların olup olmamasına bağlı olarak değişir.
Konservatif Tedavi (Cerrahi Dışı)
İlk kez yaşanan veya hafif çıkıklarda genellikle konservatif tedavi yöntemleri tercih edilir. Bu yöntemler şunları içerir:
* Redüksiyon: Diz kapağının doktor tarafından nazikçe yerine oturtulması işlemidir. Bu genellikle ağrının hemen azalmasını sağlar.
* Buz Uygulaması ve Elevasyon: Şişliği ve ağrıyı azaltmak için buz paketleri uygulanması ve bacağın yüksekte tutulması önemlidir.
* Ağrı Kesici ve Anti-inflamatuar İlaçlar: Ağrıyı ve iltihabı kontrol altına almak için reçetesiz veya reçeteli ilaçlar kullanılabilir.
* İstirahat ve Aktivite Kısıtlaması: Diz kapağının iyileşmesi için bir süre dinlenmek ve zorlayıcı aktivitelerden kaçınmak gereklidir.
* Diz Desteği veya Ortez: Diz kapağını stabilize etmek ve yeniden çıkığı önlemek için özel dizlikler veya ortezler kullanılabilir.
* Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon: Bu, iyileşmenin en önemli aşamalarından biridir. Fizyoterapist, diz kapağını destekleyen kasları güçlendirmek (özellikle kuadriseps ve kalça kasları), esnekliği artırmak ve doğru hareket kalıplarını öğretmek için kişiye özel egzersiz programları tasarlar. (Deie, M., et al., 2018)
Cerrahi Tedavi
Tekrarlayan patellofemoral çıkıklarda, belirgin anatomik bozukluklarda veya eşlik eden önemli bağ/kıkırdak hasarlarında cerrahi tedavi düşünülebilir. Cerrahi yöntemler hastanın durumuna göre farklılık gösterebilir:
* Medial Patellofemoral Ligament (MPFL) Rekonstrüksiyonu: Bu, en sık uygulanan cerrahi yöntemlerden biridir. Yırtık olan MPFL bağı, hastanın kendi tendonundan (otogreft) veya kadavradan alınan bir tendon (allogreft) kullanılarak yeniden oluşturulur. Bu yeni bağ, diz kapağının dışa doğru kaymasını engeller. (Dahmen, J., et al., 2021)
* Trokleoplasti: Troklear displazi (sığ veya düz troklear oluk) durumunda, diz kapağının daha stabil oturması için femurun oluk kısmı derinleştirilebilir veya yeniden şekillendirilebilir. Bu, özellikle şiddetli troklear displazi vakalarında etkili bir yöntemdir. (Gommez, A., et al., 2023)
* Tübüler Osteotomi (Tibia Tüberkül Transferi): Bu yöntemde, kaval kemiğinin (tibia) üst kısmındaki diz kapağı tendonunun yapıştığı kemik çıkıntısı (tibia tüberkülü) kesilerek, diz kapağının daha iyi hizalanması için farklı bir konuma kaydırılır.
* Lateral Retinaküler Gevşetme: Nadiren uygulanan bir yöntem olup, diz kapağının dış tarafındaki gergin dokuların serbest bırakılmasıdır. Ancak, bu tek başına nadiren yeterli olur ve genellikle diğer prosedürlerle birlikte yapılır.
İyileşme Süreci
İyileşme süreci, uygulanan tedavi yöntemine ve kişinin genel sağlık durumuna bağlı olarak değişir. Konservatif tedavide birkaç hafta ile birkaç ay sürebilirken, cerrahi sonrası iyileşme süreci daha uzun olabilir ve 6 ay veya daha fazla sürebilir. Fizik tedavi, cerrahi sonrası rehabilitasyonun ayrılmaz bir parçasıdır ve başarılı bir iyileşme için hayati öneme sahiptir.
Ne Zaman Doktora Görünmelisiniz?
Dizinizde ani bir ağrı, şişlik veya şekil bozukluğu fark ederseniz derhal bir doktora başvurmalısınız. Erken teşhis ve uygun tedavi, kalıcı hasarı önlemek ve tam iyileşmeyi sağlamak için önemlidir.
Referanslar:
* Dahmen, J., et al. (2021). “Medial Patellofemoral Ligament Reconstruction for Patellar Instability.” Knee Surgery, Sports Traumatology, Arthroscopy, 29(4), 1079-1088.
* Deie, M., et al. (2018). “Rehabilitation Protocol After Medial Patellofemoral Ligament Reconstruction.” Open Access Journal of Sports Medicine, 9, 1-8.
* Diederichs, S., et al. (2021). “Trochlear Dysplasia: An Overview of Diagnosis and Treatment.” Sports Medicine and Arthroscopy Review, 29(4), 195-200.
* Eder, C., et al. (2020). “Anatomy and Biomechanics of the Medial Patellofemoral Ligament: A Review.” The Journal of Knee Surgery, 33(3), 209-216.
* Gommez, A., et al. (2023). “Surgical Techniques for Trochlear Dysplasia: A Systematic Review.” Journal of Orthopaedics, 44, 256-265.
* Kottmeier, S. A., & R. L. R. Johnson. (2023). “Patellar Dislocation.” StatPearls Publishing.
Bu bilgilendirme notu genel bilgilendirme amaçlıdır ve profesyonel tıbbi tavsiye yerine geçmez. Teşhis ve tedavi için mutlaka bir sağlık uzmanına danışmalısınız